Θοδωρής Καρυώτης
Μάρτιος 2012
Βια
Η διαπιστωση που μοιραζονται πολλοι εδω ειναι οτι μετα την αιματηρη
καταστολη στο Ατενκο και στην Οαχακα (2006), τα κοινωνικα κινηματα στο Μεξικο
βρισκονται σε μια φαση αμυνας και αναδιπλωσης. Η “Aλλη Kαμπανια” των Ζαπατιστας
απετυχε στο στοχο της, δηλαδη να συνδεσει τα κινηματα της υπαιθρου και των
πολεων και να αποτελεσει ενα διαφορετικο πολο “απο τα κατω” στην πολιτικη ζωη
της χωρας. Οι ιδιοι οι Ζαπατιστας βρισκονται σε μια περιοδο εσωστρεφειας, με
συνεχεις επιθεσεις απο το Μεξικανικο στρατο, και με το διεθνες δικτυο που
στηριζε υλικα και ηθικα τις Ζαπατιστικες κοινοτητες μαλλον διαλυμενο. Ιδιαιτερα
μετα την ανοδο του προεδρου Calderon στην κυβερνηση με τη στηριξη του στρατου,
και της κήρυξης του “πολεμου κατα της διακινησης ναρκωτικων” (“guerra contra el
narco”) ολοκληρη η μεξικανικη κοινωνια ζει κατω απο ένα ιδιοτυπο στρατιωτικό
καθεστώς που εχει χρησιμοποιηθει κατα κορον ως δικαιολογια για την καταστολη
οποιουδηποτε κινηματος αντιστασης στην ακραια νεοφιλελευθερη λεηλασια που
προωθει το κράτος. Στην πραγματικοτητα προκειται για ενα πολεμο αναμεσα σε δυο
μορφες “κρατους” που εχουν μεταξυ τους πολυ στενη σχεση: οι τοπικοι “caciques”
(κοτζαμπασηδες) εκλεγμενοι με ολα τα κομματα ειναι στο μισθολογιο των narcos
(για αυτο πολλοι μιλουν για “ναρκοκρατος” η “narcoestado”), και ο πολεμος για
εξουσια, χρήμα και φυσικούς πορους εχει αφησει πισω του μεχρι τωρα 60.000
“αμαχους” νεκρους. Τις περισσότερες φορές οι δυο μορφες συνεργαζονται, οπως
στις περιπτωσεις οπου η δραστηριοτητα των narcos εκτοπιζει πληθυσμους απο
περιοχες που μετα πωλουνται απο το κρατος σε πολυεθνικες για εξορυξη πορων.
Παντως η αστυνομια ειναι παντου και πανοπλη. Στους δρομους των πολεων εκτος απο
την αστυνομια κανει περιπολιες και ο στρατος με ανοιχτα φορτηγακια και πολυβολα
οπλα. 
Οι πολιτικες δολοφονιες ειναι επισης στη διαταξη της ημερας και πολλοι
συντροφοι εδω εχουν χασει φιλους και γνωστους τα τελευταια χρονια. Υπαρχει
αναμεσα στους αγωνιστες μεγαλος φοβος και οι κινησεις τους ειναι πολυ
προσεχτικες και μετρημενες. Ακριβως τη μερα που τελειωνε το συνεδριο, μαθαμε
την ειδηση για την εν ψυχρω δολοφονια του Bernardo Vasquez και το τραυματισμο
αλλων δυο αγωνιστων εναντια στην κατασκευή ενος μεταλλειου στο χωριο San Jose
del Progreso, στην Οαχακα. Καποιοι συντροφοι που τον γνωρίζανε προσωπικά
ανέφεραν οτι αυτος ηταν ενας “προαναγγελμένος θανατος”: Ο Bernardo ειχε γλιτώσει
δυο φορές απο ενέδρες παρακρατικών, και ενα μηνα πριν ειχαν δολοφονησει εναν συνονοματο
του, πιστευοντας οτι ειναι αυτος. Τρεις μερες μετα ηρθε και η ειδηση για τον
σοβαρο τραυματισμο στις Σκουριες. Οι περιπτωσεις ειναι πανομοιοτυπες: Και στις
δυο οι δράστες ειναι Καναδεζικες εταιρίες στηριζόμενες απο νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις,
και στις δυο ο δήμαρχος ειναι πουλημένος και η κοινωνία διχασμένη απο τις ψεύτικες
υποσχέσεις για πρόοδο και εργασία. Και στις δυο περιπτώσεις η (παρα)κρατικη βία
μετατρέπεται σε ύστατο μέσο “πειθούς”. Υπάρχει όμως μια μικρή αλλα ουσιώδης διαφορά:
Στην Ελλάδα η βια ειναι τις περισσότερες φορές τυφλή και “εν θερμω”, ενώ στο Μεξικό
ειναι “εν ψυχρώ” και στοχευμενη στα πιο ορατά και δραστήρια μελη των κινηματων,
συνηθως με ενεδρες απο παρακρατικους. Εχω ακουσει πολλες φορες, ακομα και απο
τους ενθερμους υποστηρικτες της αυτονομιας, οτι στις επικειμενες εκλογες θα
ψηφισουν τον υποψηφιο του PRD (σοσιαλδημοκρατες), αν και γνωριζουν οτι μια
αριστερη κυβερνηση ειναι πολλες φορες χειροτερη απο μια δεξια αφου ακριβως
“αποκινητοποιει” τα κοινωνικα κινηματα, οπως συνεβη ηδη στην Αργεντινη, στην
Βολιβια, το Εκουαδορ και αλλου. Η σταση τους δεν ειναι παραδοξη αλλα
ρεαλιστική: “Ετσι οπως ειναι τα πραγματα, θα ψηφισουμε αυτον που μας σκοτωνει
λιγοτερο”.Κοινωνικα κινηματα
Ιθαγενικη αυτονομια
Ειναι κοινη παραδοχη οτι η “αυτονομια” σημαινει κατι πολυ διαφορετικο στην
υπαιθρο απο ο,τι στην πολη. Στην υπαιθρο υπαρχει μια αισθηση “εδαφικοτητας”,
“εγγυτητας” και “αλληλεξαρτησης”, με λιγα λογια υπαρχει μια προυπαρχουσα
“κοινοτητα” η οποια αποφασιζει συλλογικα να προχωρησει προς την αυτονομια. Στην
πολη αυτη η σχεση δεν προυπαρχει και πρεπει να χτιστει η να εφευρεθει, και εκει
ειναι που κολλανε τα περισσοτερα εγχειρηματα αστικης αυτονομιας. Το Μεξικο εχει
μια σπουδαια παραδοση “ιθαγενικης αυτονομιας”, της οποιας οι Ζαπατιστας ειναι
μονο το πιο γνωστο παραδειγμα. Με ενα περιεργο τροπο η επικρατηση της αγορας
τις τελευταιες δεκαετιες ευνοησε την αυτονομηση των τοπικων κοινοτητων. Το
κορπορατιστικο κρατος εχει χασει την διαπραγματευτικη του δυναμη ως εγγυητης
διακαιωματων και συστημα αναδιανομης πλουτου και απονομης δικαιοσυνης. Μπροστα σε
αυτο οι κοινοτητες παυουν να διεκδικουνε απο το κρατος και παιρνουνε τις
υποθεσεις τους στα χερια τους. Εκατονταδες κοινοτητες εχουν θεσει εαυτον εκτος
κρατους, απαγορευουνε τις εκλογες, λειτουργουνε με συνελευσεις και ρυθμιζουνε
μονες τους ολα τα θεματα που αφορουν την κοινοτητα. Η ιθαγενικη αυτονομια σε
καποιες περιπτωσεις εχει επηρεαστει απο αλλες, “δυτικες” παραδοσεις αυτονομιας,
αλλα στις περισσοτερες περιπτωσεις στηριζεται στην διατηρηση (η επαναφορα)
θεσμων που υπηρχαν στους προ-ισπανικους πολιτισμους.
Οπως μας εξήγησε η Κατερινα, εκτος απο την συλλογική ιδιοκτησια της γης, υπάρχουν
τρεις ακομα θεσμοι που λειτουργούν ως πυλώνες των αυτόνομων ιθαγενικων κοινοτήτων:
Η συλλογική εργασία (tequio), η γενική συνέλευση, και το πανυγηρι (fiesta). Η
συλλογικη εργασια σημαινει οτι ανεξαρτητα με το τι δουλεια κανουν μεσα στην
κοινοτητα, ολα τα μελη της κοινοτητας ειναι υποχρεωμενα να συμμετάσχουν στις
“κοινωφελεις” εργασιες με υλικα και προσωπικη εργασια, προκειται δηλαδη για την
“βασική αρχή της αμοιβαιότητας και της χαριστικότητας που χαρακτηρίζει τις
κοινοτιστικές σχέσεις και δεν αποσκοπεί απλώς στην εξασφάλιση της επιβίωσης των
φτωχών ιθαγενικών κοινοτήτων, αποτελεί επίσης τον ουσιαστικό τρόπο διατήρησης
και ενδυνάμωσης των σχέσεων αυτονομίας και αυτοδιαχείρισης.” Ο θεσμός του
tequio περιλαμβάνει την προσωπική ευθυνη για την εργασία που αναλήφθηκε. Οπου
το κράτος κατάφερε να διαλυσει αυτο το θεσμό, δημιούργησε εξάρτηση του
πληθυσμου στις κρατικές δομες, και επομένως και τις προϋποθέσεις για μια
ετερονομουμενη κοινωνία.
Η γενική συνέλευση ειναι το ανώτατο οργανο ληψης αποφάσεων και καθε χρόνο εκλέγει
απο τα μελη της εναν πρόεδρο, κάποιους σύμβουλους και πολιτοφύλακες. Αντίθετα
με οτι έχουμε συνηθίσει στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, αυτες οι θεσεις
ειναι ανακλητες και δεν συγκεντρωνουν καμια εξουσια, αφου η συνελευση συνεχιζει
να εχει τον τελευταιο λογο σε ολες τις αποφασεις. Αντιθετα αποτελουν “προσφορά
και σκληρή άμισθη εργασία για ένα χρόνο στην κοινότητα, η οποία κυβερνά,
ελέγχει και διατηρεί το δικαίωμα να καταγγείλει οποιονδήποτε ενεργεί για το
προσωπικό του συμφέρον.” Ενας ιδιαιτερος θεσμος ειναι η Πολιτοφυλακη, την οποια
επιμενουν να αποκαλουν με το (προκλητικο για εμας) ονομα “Κοινοτικη Αστυνομια”
(Policia Comunitaria). Ειναι ενα ενοπλο σωμα που φροντιζει για την ασφαλεια της
κοινοτητας και δεν ειναι επαγγελματικο ουτε αμειβομενο, αντιθετα ολοι εχουν την
υποχρεωση να συνεισφερουν το χρονο τους και να αφησουν πισω τις δουλειες και τα
χωραφια τους για αυτο το διαστημα, ενω η κοινοτητα εχει την υποχρεωση να
καλυπτει τις βασικες τους αναγκες. Η Κοινοτικη Αστυνομια δινει αναφορα για ολες
τις πραξεις της στην Γενικη Συνελευση, και χρησιμοποιει “ηπιες” μορφες
συμμορφωσης. Συνηθως οσοι παραβουν σημαντικους κανονες της κοινοτητας
υποχρεωνονται σε καποια μορφη κοινοτικης εργασιας, αλλα παντα παραμενουν μεσα
στην κοινοτητα και με ελαχιστες εξαιρεσεις δεν φυλακιζονται. Πολλες ειναι οι
περιπτωσεις που η κρατικη αστυνομια ζηταει την “εκδοση” καποιου ατομου που
συνεληφθη απο την Κοινοτικη, αλλα η απαντηση της κοινοτητας ειναι παντα
αρνητικη.
Η fiesta δεν εχει σχέση με τη δικη μας “εμποροπανήγυρη”, αλλα στηρίζεται
στις αρχες της αμοιβαιότητας και της χαριστικοτητας. Ολα τα νοικοκυριά
φτιαχνουν φαγητα τα οποια μοιραζουν ελεύθερα, ρεει αφθονο αλκοόλ και οι κανονες
της καθημερινότητας ανατρεπονται. Πρόκειται για μια “καρναβαλική λαϊκή γιορτή
που οργανώνεται μέσα από την αλληλοπροσφορά όλης της κοινότητας, όπου όλα
επιτρέπονται, όπου οι ρόλοι των δύο φύλων ανατρέπονται και όλα κινούνται τρελά
και σχεδόν αχρονικά στο ρυθμό της μουσικής από τις παραδοσιακές μπάντες.” Οι Kαθολικες θεοτητες που λατρεύονται αυτες τις μερες ειναι στην πραγματικοτητα οι
προ-ισπανικοι θεοι που εχουν ενσωματωθεί στις συγκρητιστικες θρησκείες των
ιθαγενικων κοινοτήτων.
Αν και δεν αποτελουν “παραδεισο”, οι αυτονομες ιθαγενικες κοινοτητες
καταφερνουν μεσα απο εξισωτικες διαδικασιες να δημιουργουν διαφορετικους
κοινωνικους δεσμους, οπως και μια διαφορετικη σχεση με το περιβαλλον. Οι
γιορτές αποτελούν για παράδειγμα τρόπο αναδιανομής του πλούτου που μπορεί να
συγκεντρώθηκε στα χέρια κάποιου και ο οποιος εξαναγκάζεται τώρα από την
κοινότητα να αναλάβει όλα τα έξοδα της γιορτής. Η ιδια η εννοια του χρονου
διαφερει σε καποιους ιθαγενικους πολιτισμους. Για αυτους προχωραμε προς το
μελλον “με την πλατη”, χωρις να βλεπουμε που παμε. Κοιταζοντας το παρελθον,
χτιζουμε το παρον. Αν συγκρινουμε αυτη την οπτικη με την δυτικη ταση να
“τρεχουμε” προς το μελλον, προς μια υποτιθεμενη “προοδο”, θα καταλαβουμε γιατι
ο δυτικος πολιτισμος εχει καταναλωσει τον πλανητη.