Εγώ είμαι ο 132 ή η «μεξικάνικη άνοιξη»

Το κίνημα #YoSoy132, που έγινε γνωστό ως η «μεξικάνικη άνοιξη», αναδύεται στο ιδιαίτερο πλαίσιο του Μεξικού, μιας χώρας που αποτελεί εδώ και δεκαετίες ένα από τα μεγαλύτερα εργαστήρια δοκιμής νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Θοδωρής Καρύωτης

Ιούνιος 2012

Το Μάιο του 2006, ενώ ο Enrique Peña Nieto είναι κυβερνήτης της πολιτείας του Μεξικού, της περιοχής που περιλαμβάνει τα προάστια και μεγάλο κομμάτι της μητροπολιτικής περιοχής της πόλης του Μεξικού, μια αυθόρμητη λαϊκή εξέγερση ξεσπάει ενάντια στα σχέδια κατασκευής ενός αεροδρομίου στην περιοχή San Salvador Atenco, η οποία θα έδιωχνε χιλιάδες αγρότες από τη γη τους. Στις 4 Μαΐου, σε μία από τις σκληρότερες και μαζικότερες επιχειρήσεις καταστολής των τελευταίων χρόνων στο Μεξικό , η αστυνομία δεν διστάζει να καταλάβει την πόλη , να εισβάλλει στα σπίτια, να συλλάβει εκατοντάδες κατοίκους και ακόμα να βιάσει 26 γυναίκες. Την ίδια μέρα, ο 19χρονος Alexis Benhumea πέφτει νεκρός χτυπημένος από βλήμα δακρυγόνου στο κεφάλι.

6 χρόνια μετά, το Μάιο του 2012, ο Enrique Peña Nieto, ηθικός αυτουργός της αιματηρής καταστολής, είναι ο υποψήφιος του PRI στις προεδρικές εκλογές του Μεξικού που θα γίνουν στη  1 Ιουλίου. Στις 11 Μαΐου, στα πλαίσια της προεκλογικής του καμπάνιας, επισκέπτεται το ιδιωτικό πανεπιστήμιο Universidad Iberoamericana, μόλις 60 χιλιόμετρα από την πόλη του Atenco. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο κατάμεστο αμφιθέατρο, δεκάδες φοιτητές παίρνουν το λόγο και του ζητούν εξηγήσεις για την βίαιη καταστολή.  Όταν αυτός υπερασπίζεται τις αποφάσεις του στο όνομα της τάξης και της ασφάλειας, εκατοντάδες φοιτητές σηκώνονται και αρχίζουν να τον γιουχάρουν. Ο Peña Nieto φυγαδεύεται ταπεινωμένος.

Αμέσως μπαίνει μπρός η μηχανή της προπαγάνδας για να σωθεί η τιμή του ταπεινωμένου υποψήφιου. Τα ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης, και κυρίως τα μεγάλα κανάλια Televisa και TV Azteca σπεύδουν να υποστηρίξουν ότι αυτοί που γιούχαραν τον Peña Nieto δεν ήταν φοιτητές, αλλά ήταν υποκινούμενοι από τους πολιτικούς αντιπάλους του. Δεν υπολογίζουν όμως ότι οι εικοσάρηδες δεν είναι συνηθισμένοι στη μονόδρομη επικοινωνία: Η απάντηση έρχεται το επόμενο πρωί, με τη δημοσιοποίηση 131 φοιτητικών ταυτοτήτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τους ίδιους τους φοιτητές που ανέλαβαν την ευθύνη της εκδίωξης του υποψήφιου του PRI από το πανεπιστήμιο. Μέσα σε λίγες ώρες, μέσω Facebook και Tweeter χιλιάδες νέοι ενώνονται στο κίνημα #YoSoy132 («Εγώ είμαι ο εκατοστός τριακοστός δεύτερος»).

Το κίνημα εξαπλώνεται σαν φωτιά σε όλες τις πόλεις του Μεξικού. Με αφετηρία τα πανεπιστήμια, καλούνται πορείες με κατεύθυνση τις έδρες των τοπικών κυβερνήσεων και τα τηλεοπτικά κανάλια, όπου διαβάζονται διακηρύξεις ενάντια στην πολιτική τάξη και την τηλεοπτική προπαγάνδα. Τις επόμενες μέρες καλούνται ανοιχτές συνελεύσεις σε όλα τα πανεπιστήμια, και σε αυτές το κίνημα εμπλουτίζεται με τη συμμετοχή κινημάτων και πρωτοβουλιών ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό, υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης, ενάντια στην βία και την αστυνομική αυθαιρεσία. Ακολουθούν δύο βδομάδες συνεχών κινητοποιήσεων με αποκορύφωμα την πρώτη γενική συνέλευση της 26^ης Μαΐου με απεσταλμένους από όλα τα επιμέρους κινήματα, στην πλατεία Tlatelolco, όπου στις 2 Οκτωβρίου του 1968 η κυβέρνηση του PRI δολοφόνησε 300 φοιτητές που διαδήλωναν. Για πρώτη φορά καταλήγουν σε κάποιες καταστατικές αρχές: "Είμαστε ένα πολιτικό κίνημα φοιτητών και πολιτών. Είμαστε ένα κίνημα ενάντια στον Enrique Peña Nieto και το PRI. Είμαστε ένα αντινεοφιλελεύθερο κίνημα. Είμαστε ένα κίνημα οριζόντιο, χωρίς αρχηγούς, και αυτή είναι η μεγάλη μάς δύναμη..."

Για να καταλάβει κανείς γιατί τα έχουν βάλει με ένα συγκεκριμένο κόμμα, πρέπει κανείς να καταλάβει το ρόλο του PRI στη σύγχρονη μεξικανική ιστορία:  Ήταν το κόμμα που ανέστρεψε τα αιτήματα αγροτικής μεταρρύθμισης της μεξικανικής επανάστασης του 1910 και κυβέρνησε 70 συνεχόμενα χρόνια εγκαθιστώντας ένα κορπορατιστικό πελατειακό κράτος και ένα αμείλικτο παρακράτος με πληρωμένους τραμπούκους να σπέρνουν τον τρόμο ενάντια σε οποιοδήποτε αίτημα κοινωνικής αλλαγής.

Για να μην χρησιμοποιηθούν πολιτικά από τα υπόλοιπα κόμματα, οι φοιτητές σταδιακά απομακρύνθηκαν από τη στάση ενάντια στο PRI και πρόβαλλαν γενικότερα αιτήματα πολιτικής μεταρρύθμισης, διαφάνειας και εκδημοκρατισμού.

Το κίνημα 132, που σύντομα έγινε γνωστό ως η «μεξικάνικη άνοιξη» έχει πολλούς παραλληλισμούς με τα αντίστοιχα κινήματα του αραβικού κόσμου, με τα κινήματα των πλατειών της Ισπανίας και της Ελλάδας, καθώς και τα κινήματα Occupy του αγγλοσαξονικού κόσμου.  Αναδύεται όμως στο ιδιαίτερο πλαίσιο του Μεξικού, μιας χώρας που αποτελεί εδώ και δεκαετίες ένα από τα μεγαλύτερα εργαστήρια δοκιμής νεοφιλελεύθερων πολιτικών, όπου η κρατική καταστολή και ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών έχουν αφήσει 100.000 "άμαχους" νεκρούς την τελευταία δεκαετία, όπου το παρακράτος δολοφονεί καθημερινά και ο τρόμος κυβερνά και όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού διατηρεί τις παραδόσεις της κοινοτικής  αγροτικής ζωής και αντιστέκεται στις προσπάθειες μετατροπής του σε φτηνά εργατικά χέρια στις μεγαλουπόλεις.

Σε όσους βιάστηκαν να το απορρίψουν ως μεταρρυθμιστικό κίνημα των γόνων της μεσαίας τάξης, οι γενικές συνελεύσεις απάντησαν δημιουργώντας δεσμούς με αγροτικά, ιθαγενικά και εργατικά κινήματα σε όλο το Μεξικό, και δηλώνοντας «κληρονόμοι της οικονομικής κρίσης, των φοιτητικών αγώνων του 1968, της σφαγής του Acteal[1], των εξεγέρσεων του Atenco και της Oaxaca[2], του Flores Magon[3], του Pancho Villa, του Emiliano Zapata[4] και φυσικά, των Ζαπατίστας». Όποιος προσπαθήσει να κατανοήσει το 132 με όρους πολιτικού κινήματος η επαναστατικού υποκειμένου, θα νιώσει την ίδια απογοήτευση που πιθανόν θα ένιωσε προσπαθώντας να καταλάβει τα κινήματα των πλατειών ανά τον κόσμο: λείπει η κοινή ταξική προέλευση, λείπουν τα κοινά αιτήματα, λείπουν οι επαναστατικές πρωτοπορίες και οι ορατοί ηγέτες.  Πρόκειται για ένα πολύμορφο και διαφοροποιημένο στη σύνθεση του πλήθος, αλλα ταυτόχρονα ενοποιημένο από την επιθυμία του να πάρει τη ζωή του στα χέρια του. Τα αιτήματα για πολιτική διαφάνεια και για έλεγχο των ΜΜΕ είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου: συνυπάρχουν εντός του κινήματος με αιτήματα ριζικής αναδιανομής του πλούτου, με την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ιθαγενών πληθυσμών,  και με τη διάθεση εγκαθίδρυσης μίας ριζοσπαστικής δημοκρατίας στηριγμένης στη συμμετοχή.

Με τις πιο πρόσφατες διακηρύξεις του, το κίνημα 132 φαίνεται να προσπαθεί να υπερβεί το πλαίσιο του «φοιτητικού» κινήματος, και φιλοδοξεί να κάνει αυτό που, ανεπιτυχώς, προσπάθησαν να κάνουν και οι Ζαπατίστας με την «Άλλη Καμπάνια» το 2006: Να απονομιμοποιήσει το  κυρίαρχο πολιτικό σύστημα και να δημιουργήσει ένα νέο πόλο "από τα κάτω" στην πολιτική ζωή του Μεξικού, ενώνοντας, χωρίς ηγεμονική διάθεση, πολλά κοινωνικά κινήματα που εργάζονται για την κοινωνική αλλαγή σε πολλές γωνιές της χώρας. Το σίγουρο είναι ότι έχει δημιουργήσει ένα νέο κινηματικό αναβρασμό και αισιοδοξία σε μία χώρα στην οποία κυριαρχούσε η απογοήτευση και ο τρόμος. 

---

[1] Το 1997 παραστρατιωτικές οργανώσεις σκοτώσανε εκατοντάδες αγρότες εκτοπισμένους στην κοινότητα Acteal, κοντά στην περιοχή υπό Ζαπατιστικό έλεγχο στην Chiapas.

[2] Τον Ιούνιο του 2006 οι κάτοικοι της Oaxaca κατέλαβαν την πόλη και κατέλυσαν την κρατική εξουσία. Για πέντε μήνες η πόλη κυβερνούταν από λαϊκές συνελεύσεις. Η εξέγερση έληξε με αιματηρή καταστολή από την ομοσπονδιακή αστυνομία με δεκάδες νεκρούς.

[3] O Ricardo Flores Magon ήταν επαναστάτης και διανοούμενος των αρχών του 20ου αιώνα που συνδύασε την αναρχική σκέψη που έρχονταν από την Ευρώπη με την υπεράσπιση των προισπανικών θεσμών των κοινοτήτων των ιθαγενών του Μεξικού.

[4] Οι Pancho Villa και Emiliano Zapata ήταν οπλαρχηγοί της Μεξικανικής επανάστασης του 1910 που ξεσήκωσαν τους αγροτικούς πληθυσμούς του βορρά και του νότου αντίστοιχα, με κύριο αίτημα την αγροτική μεταρρύθμιση.