Ορίζοντας όλων των προσπαθειών μας θα πρέπει να είναι η πολιτική αυτονομία, με την πραγματική έννοια του όρου: η δυνατότητα να ζούμε σύμφωνα με τους όρους που θέτουμε εμείς ως συλλογικά υποκείμενα.
Θοδωρής Καρυώτης
Παρέμβαση
στην συζήτηση "Αντίσταση, Μεταρρύθμιση, Επανάσταση",
που οργάνωσε στη Θεσσαλονίκη η
ομάδα "Πλατύπους" στις 30 Μαΐου 2012.
Πραγματικό
θέμα της συζήτησης είναι προφανώς η κοινωνική αλλαγή και μάλιστα η κοινωνική
αλλαγή προς την κατεύθυνση της ισότητας και της ελευθερίας.
Ας
εξετάσουμε τις τρείς λέξεις που αποτελούν τον τίτλο της συζήτησης για να δούμε
ποιες από αυτές τις έννοιες μπορούμε να περισώσουμε και ποιες όχι σε αυτή την
πορεία προς την κοινωνική χειραφέτηση.
Η «επανάσταση»
κληροδοτήθηκε στο δυτικό φαντασιακό από την Γαλλική επανάσταση και
ευαγγελίζεται μια αλλαγή του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή ένα μόνο
μοντέλο που επιβάλλεται μέσω ενός κεντρικού μηχανισμού, του κράτους, στην
ολότητα της κοινωνίας. Η έννοια της επανάστασης απαντάται βέβαια και στην
κλασσική αναρχική σκέψη, όπου πάλι μιλάμε για μία αλλαγή στην ολότητα των
κοινωνικών σχέσεων, αλλά σε αυτή την περίπτωση είναι λίγο ασαφές το πώς θα
φτάσουμε σε αυτή, αφού η αναρχική σκέψη αρνείται την κατάληψη της κεντρικής
εξουσίας ως φορέα πολιτικής αλλαγής.
Η έννοια της
επανάστασης προϋποθέτει επίσης την ύπαρξη μιας επαναστατικής πρωτοπορίας, μιας
ομάδας αποφασισμένων ανθρώπων οι οποίοι δρουν πάνω σε βεβαιότητες, και έχουν
την αποστολή να πείσουν την υπόλοιπη κοινωνία ή να επιβάλλουν το όραμά τους
πάνω σε αυτή, αφού ή κοινωνία θεωρείται ότι δεν είναι αρκετά ώριμη ακόμα και
εμποδίζεται με κάποιο τρόπο από το να καταλάβει ποιο είναι το πραγματικό της
συμφέρον.
Τι
αποτελέσματα είχε η εξάπλωση του επαναστατικού φαντασιακού μέσα στα κινήματα
κοινωνικής χειραφέτησης;
Πρώτον,
πολλές μικρές επαναστατικές πρωτοπορίες προσπάθησαν κατά τη διάρκεια της
ιστορίας να επιβάλλουν το όραμα τους έξω από και πολλές φορές και ενάντια στην
υπόλοιπη κοινωνία. Κοιτάζοντας πίσω ιστορικά, είναι πολλές οι περιπτώσεις που μπορούμε
πλέον να πούμε ότι ευτυχώς δεν το κατάφεραν.
Η δεύτερη
και πιο σημαντική επίπτωση του επαναστατικού φαντασιακού για τα κινήματα
κοινωνικής χειραφέτησης αποτελεί παράδοξο: Είναι η παραίτηση από το αίτημα της
κοινωνικής αλλαγής εδω και τώρα, αφού σε ένα περίεργο παραλληλισμό με τη
χριστιανική πίστη η ζωή πριν την δευτέρα παρουσία/επανάσταση είναι
αλλοτριωμένη/αμαρτωλή και μόνο μετά από αυτή θα ζήσουμε στη βασιλεία των
ουρανών/μετεπανασταστική ουτοπία. Η ιδέα της επανάστασης σε αυτή την περίπτωση
έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που ευαγγελίζεται: την
ακινητοποίηση των κοινωνικών κινημάτων και την αποποίηση της κοινωνικής αλλαγής
εδώ και τώρα.
Η δεύτερη
έννοια, η μεταρρύθμιση, δηλαδή η χρήση του κράτους για την
προώθηση αλλαγών στο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, στις περισσότερες
περιπτώσεις εκτονώθηκε στις διάφορες μορφές σοσιαλδημοκρατίας, κευνσυανισμού
και κοινωνικού κράτους. Έχει στο παρελθόν αποδειχτεί σωτήρας του
καπιταλισμού, αφού το κοινωνικό κράτος και η πλήρης απασχόληση, όχι μόνο δεν
απειλούν το υπάρχον, αλλά και αποτελούν την πλήρη ενσωμάτωση των δυνάμεων την
κοινωνίας στη λογική του κράτους και του κεφαλαίου.
Το πιο
σημαντικό πρόβλημα όμως της έννοιας της μεταρρύθμισης είναι ότι πρόκειται για
αλλαγή από τα πάνω. Δεν πρόκειται για κοινωνική χειραφέτηση, αφού θα πρέπει το
ίδιο το υποκείμενο να χειραφετηθεί και όχι να το χειραφετήσει κάποιος άλλος.
Ο πιο
προβληματικός από τους τρείς όρους είναι ή αντίσταση, αφού παραπέμπει σε
ηρωική μάχη μίας πολύ καλά οριοθετημένης ομάδας ενάντια σε ένα εξίσου καλά
οριοθετημένο εξωτερικό κατακτητή -δυνάστη. Είναι μια μεταφορά πολύ προβληματική
όταν τη χρησιμοποιούμε στο χώρο των κοινωνικών κινημάτων, αφού η μάχη ενάντια
στον καπιταλισμό είναι πρωτίστως μια μάχη ενάντια στον ίδιο τον εαυτό μας.